مقدمه
نجوم کهن ترین علمی است که موضوع آن کل جهان است و به دو روش می تواند مورد بررسی قرار گیرد؛ یکی به عنوان قدیمی ترین دانش مشاهده ای که درباره ی آسمان پرستاره بحث می کند و دیگری به عنوان جوان ترین علم، هنگامی که با اخترفیزیک نظری ترکیب می شود. نجوم و اختر فیزیک پهنه کیهان را می پوشانند-از سیارات نزدیک تا اختروش های دور قابل دسترس.
از آنجایی که دانش پژوهان جوان در فیزیک نظری و ریاضیات، هنوز مهارت چندانی کسب نکرده اند، لذا نجوم را به عنوان یک دانش مشاهده ای که درباره ی آسمان پرستاره بحث می کند، بررسی می کنیم. این مقاله بدین منظور نوشته شده است که فهرست و دورنمایی از نجوم و اخترفیزیک و همچنین شناخت مقدماتی از اجرام سماوی را ارائه نماید.
نخستین مشاهده کنندگان آسمان
در دوران باستان، نجوم را «ملکه ی دانش ها» می نامیدند. نجوم مسلماً قدیمی ترین دانش هاست. حتی پیش از آنکه نجوم به صورت دانشی واقعی درآید، انسان های دوران باستان شیفته ی دیدنیهای آسمان بودند و خورشید و ماه را خدایان روز و شب می دانستند. انسان به زودی دریافت که می تواند از خورشید، ماه و حتی ستارگان برای اندازه گیری زمان استفاده کند، زیرا این اجرام با گذشت زمان در پهنه ی آسمان با نظمی شبیه به حرکت عقربه های ساعت از جایی به جای دیگر می روند.
مصریان و بابلیان
مصریان در 2600 سال پیش از میلاد مسیح اهرام سنگی و چند صد سال قبل از آن بابلی ها ‹‹زیگورات››های خشت چین خود را بنا نهادند، ولی آن ها پیش از این، اندازه گیری طول فصل ها را با استفاده از خورشید و ستارگان انجام می دادند.
این لوح سنگی بابلی که خدای خورشید را نشان می دهد، مربوط به سال 870 قبل از میلاد است.
همچنین مصریان کشف کرده بودند که با مشاهده ی دقیق طلوع ستاره ی درخشان شعرای یمانی در آسمان صبحگاه می توانند زمان طغیان سالانه ی رود نیل را پیش بینی کنند، زیرا این امر در تقویم کشاورزی آن ها مهم ترین رویداد شمرده می شد. تا این زمان مصریان در مساحی نیز خبره شده بودند و توانستند با استفاده از ستارگان صورت فلکی دب اکبر (خرس بزرگ یا Ursa Major)، چهار ضلع هرم بزرگ را دقیقاً در جهت شمال، جنوب، شرق و غرب بنا نهند.
مصریان خورشید را ‹‹ رعْ ›› (خدای خورشید) می نامیدند. از آن جایی که گرما و نور خورشید به زمین حیات می بخشد لذا خورشید مهم ترین خدای آنان شد. آن ها اعتقاد داشتند که خدای بزرگ، خورشید، هر روز به هنگام طلوع، با سوار شدن در قایقی که بر پشت الهة آسمان موسوم به ‹‹نوت›› قرار دارد، از پهنة اقیانوسی از فضا می گذرد. همچنین فکر می کردند که خورشید به هنگام غروب که در زیر افق فرو می رود، حرکت خود را در دنیای تاریک زیر آسمان ادامه می دهد. در طی شب کاهنان معابد با هراس از اینکه ممکن است خورشید تا ابد از زمین دور شود، برای بازگشت آن به دعا می پرداختند. آنگاه به هنگام طلوع خورشید، که به معنی استجابت دعای آنان بود، برای ستایش خدای خورشید سرود مذهبی می خواندند.
به اعتقاد مصریان ماه نیز خدای دیگری است که سوار برقایق، پشت «نوت» در آسمان حرکت می کند. در کنده کاری های معابد و لوح ها و نقاشی های روی تابوت اجساد مومیایی شده که در موزه ها موجود است، می توان شواهدی بر این اعتقادات و از جمله قایق ستارگان به دست آورد.
استون هنج
مصریان وبابلیان تنها اقوامی نبودند که خورشید و ماه را مورد استفاده قرار می دانند. در بین سالهای 1500 و 2500 قبل از میلاد در محل استون هنج بریتانیای جنوبی، کاهنان ستاره شناس عصر حجر «رصدخانه ای» بنا نهادند. هنگام طلوع خورشید در نیمه تابستان و غروب خورشید در نیمه زمستان، برخی از سنگها در یک امتداد قرار می گیرند. این امر اشاره بر این دارد که استون هنج برای جشنواره فصلی مورد استفاده قرار می گرفت.
استون هنج
همچنین این رصدخانه به عنوان یک تقویم فلکی عمل می کرد وشاید هم به طریقی پیشرفته تر به عنوان نوعی حسابگر زمان وقوع خسوف (گرفت ماه) و کسوف (گرفت خورشید) را پیش بینی می کرد.
عزیز خدادادی
